To rozległe zaburzenie rozwojowe ujawnia się przeważnie u dzieci do 3 r.ż. „Autyzm” oznacza w języku greckim tyle co „sam”. Nie można utożsamiać w żadnym wypadku autyzmu będącego jednym z osiowych objawów schizofrenii z autyzmem wczesnodziecięcym, który jest specyficznym zaburzeniem rozwoju dziecka.

Wśród objawów typowych dla tego zaburzenia wymienia się objawy: niezdolność do nawiązania więzi emocjonalnych z rodzicami i innymi osobami, opóźnienie rozwoju mowy lub używanie „języka”, który nie służy do komunikacji interpersonalnej, stereotypowe zachowania i ograniczone zainteresowania. Nieprawidłowe funkcjonowanie dziecka autystycznego dotyczy więc: interakcji społecznych, rozwoju mowy jako środka komunikacji oraz sfery zachowań i zainteresowań. Obecnym kryterium diagnostycznym autyzmu jest m.in. wystąpienie pierwszych objawów zaburzenia przed 3 r.ż. Nie ma dowodów, które w sposób jednoznaczny określałyby przyczynę tego globalnego zaburzenia rozwoju dziecka. W przeszłości doszukiwano się podłoża autyzmu w zaburzonych relacjach dziecka z matką, obecnie dominują poszukiwania biologicznych czynników w jego genezie. Generalnie przyjmuje się podłoże wieloczynnikowe (biologiczno – psychiczne) .

Mimo pojawienia się pierwszych symptomów tego zaburzenia przed 3 r.ż., diagnoza autyzmu wczesnodziecięcego formułowana jest najczęściej około 6 r.ż. dziecka. Wynika to z różnych czynników takich jak: opór rodziców przed szukaniem pomocy, minimalizowanie znaczenia pierwszych objawów, szukanie różnych zdroworozsądkowych wytłumaczeń zachowania dziecka, zwlekanie i czekanie „aż samo minie”, lęk rodziców przed diagnozą, trudność w dotarciu do kompetentnych specjalistów, ostrożność diagnostyczna itp.

Jednym z wczesnych symptomów autyzmu, odróżniającym ten zespół od innych zaburzeń rozwojowych, jest brak odpowiedzi dziecka na dźwięki (rodzice obawiają się , że dziecko jest głuche) lub też dziwaczna reakcja dziecka na dźwięki. Centralne znaczenie ma zaburzenie komunikacji dziecka z otoczeniem. Dziecko autystyczne może w ogóle nie nawiązywać kontaktu wzrokowego z osobami bliskimi – nie zatrzymuje wówczas wzroku na oczach matki, jego spojrzenie błądzi w przestrzeni. Może nie odpowiadać uśmiechem na uśmiech, co jest przecież jednym z pierwszych wskaźników społecznego rozwoju małego dziecka. Dziecko autystyczne może stawiać opór przed kontaktem fizycznym z osobami bliskimi, unikać przytulania, pocałunku; rodzice narzekają na sztywność i niedostępność dziecka. W zachowaniu dziecka pojawiają się natomiast stereotypie ruchowe: obracanie dłońmi, poruszanie palcami – często blisko oczu, machanie dłońmi ciągle w ten sam sposób itp.. Widoczne jest zaburzenie mowy – dzieci te albo w ogóle nie mówią albo też zatrzymują się na etapie paplania lub gaworzenia. Najważniejsze jest to, iż wokalizacja nie służy dziecku do nawiązania kontaktu lub zwrócenia na siebie uwagi. Dziecko może powtarzać jak echo zasłyszane słowa czy zdania, ale to niczemu nie służy. Zachowuje się tak, jakby świat ludzi był poza kręgiem jego zainteresowań, nie reaguje na obecność ludzi, nie reaguje na odejście matki. Nie dąży do zabaw z dziećmi, bawi się najczęściej samo, najchętniej zabawkami mechanicznymi, powtarzając ciągle ten sam motyw czynności. Częstą formą zabawy jest układanie wielu przedmiotów w szeregu, zawsze w tej samej kolejności. Zburzenie tego porządku wzbudza w dziecku niepokój i nasilenie stereotypii. W chwilach dużego napięcia może pojawić się autoagresja. Dziecko autystyczne nie ujawnia swych stanów emocjonalnych w formie mimicznej, trudno rodzinie zorientować się, co dziecko przeżywa . Nie komunikując się z innymi ludźmi, dziecko żyje w swoim świecie i bardzo trudno do niego dotrzeć. Ponieważ do prawidłowego rozwoju dziecka potrzebna jest stała „wymiana” różnych treści między dzieckiem a otoczeniem, dziecko autystyczne zaczyna przejawiać opóźnienia w rozwoju wielu sfer. Pomoc dziecku w wyjściu z izolacji psychicznej wymaga specjalistycznych oddziaływań, poprzedzonych diagnozą wielu specjalistów (psycholog, psychiatra, neurolog).

Alina Krzekotowska